Asıl ismi Ayşe Leyla Çeyrekgil olan sanatçı, tüm dünyada opera sanatına katkıda bulunan ve gelmiş geçmiş en âlâ beş bayan opera sanatkarı ortasında gösteriliyor.
Usta sanatçı Gencer, Safranbolu’nun Yörük köyünden Hasanzade İbrahim Çeyrekgil ile aslen Polonyalı Alexandra Angela Minakovska’nın çocuğu olarak, 10 Ekim 1928’de Polonezköy’de dünyaya geldi.
Fransız bakıcısından lisan öğrenerek Fransız klasiklerini okumaya başlayan sanatçı, çocukluğunda edebiyat, tiyatro, müzik, sanat ve kültürün her alanında geniş bilgiler edindi.
Babasını genç yaşta kaybeden Gencer, 18 yaşındayken İbrahim Gencer ile evlendi. Evlendikten sonra da eğitimine devam eden sanatçı, mesleği boyunca eşi tarafından desteklendi.
Notre Dame de Sion’un akabinde gittiği İstanbul İtalyan Lisesi’nden mezun olan Gencer, bir müddet Beyazıt Kütüphanesi’nde çalıştı.
CEMAL REŞİT REY VE MUHİTTİN SADAK’TAN EĞİTİM ALDI
Leyla Gencer, İstanbul Konservatuvarında şan eğitimi aldığı sırada Reine Gelenbevi, Cemal Reşit Rey ve Muhittin Sadak’ın öğrencisi oldu.
Konservatuvardaki birinci gününde La Scala’da sahneye çıkmayı başına koyan Gencer, 1946-1949’da İstanbul Kent Korosunda solo sanatkarı olarak yer aldı.
Ankara Devlet Konservatuvarına şan eğitimi vermek üzere davet edilen ünlü İtalyan sanatçı Arangi Lombardi’yi ziyaret ederek sesini dinleten Gencer, performansıyla sanatçıyı etkiledi. Lombardi, Gencer’in konservatuvarı bırakarak kendisiyle Ankara’ya gelmesini isteyince, sanatçı İstanbul Konservatuvarındaki eğitimini yarıda bıraktı. Gencer Ankara’da, İtalyan tenor Apollo Granforte, Adolfo Camozzo, Di Ferdinando, George Reinwald ve Domenico Trizzio’nun da öğrencisi oldu.
Usta sanatçı, 1949’da operanın bağlı bulunduğu Devlet Tiyatrosu imtihanlarına girdi. İmtihanı kazanan Gencer, operanın solist takımında yer olmadığından koro takımına alındı.
“İNSAN HİÇBİR VAKİT KÖKLERİNİ İNKAR ETMEMELİ”
Opera mesleğine 1950’de Ankara Devlet Tiyatrosunda Cavalleria Rusticana yapıtındaki “Santuzza” rolüyle adım atan sanatçı, İtalya’da da birinci sefer bu rolle seyirci karşısına çıktı.
Gencer, birinci sahne tecrübesine ait TRT’de 1990’da yayınlanan röportajında, “Ben sahneye birinci adımımı Ankara Devlet Operasında attım ve ‘Cavalleria Rusticana’ ile başladım. Sene 1950, 15 Ocak. 15 Ocak 1990’da Rossini seminerime başladım, İstanbul Devlet Tiyatrosunda. Bu benim için çok hoş bir olaydı. Ortadan şöyle bir 40 sene geçmiş yani kolay değil.” tabirlerini kullanmıştı.
La Scala’ya birinci gittiğinde yaşadıklarını da tıpkı röportajda lisana getiren sanatçı, şunları söylemişti:
“Ben birinci sefer İtalya’da Scala’ya gittiğim vakit, (Antonio) Ghiringhelli diye bir umum müdürü vardı. Harpten sonra uzun yıllar kaldı. Beni birinci sefer Scala’ya davet ettiği vakit, ‘Siz büyük bir meslek yapmak isterseniz bir İtalyan ismi alın.’ dedi bana. ‘Hayır. Ben kendi ismimle meslek yapmak istiyorum.’ dedim. ‘Ama senin ismin bir Türk ismi. İtalyan ismi alırsan öbür Amerikalı arkadaşların üzere, daha çabuk isim yaparsın.’ dedi. ‘Zararı yok. Ben daha yavaş isim yaparım fakat kendi Türk ismimle yapacağım.’ dedim. Yani insan hiçbir vakit köklerini inkar etmemeli.”
ABD LİDERİ İÇİN ÇANKAYA KÖŞKÜ’NDE SAHNE ALDI
Birçok resmi devlet resepsiyonunda sahne alan Gencer, 1953’te ABD Lideri Dwight Eisenhower için Çankaya Köşkü’nde verilen konserde, Henry Purcell’a ilişkin “Didone” aryasını söyledi.
Leyla Gencer, Fransız Parlamento Lideri ve Dışişleri Bakanı için ise Faust operasının “Mücevherler” aryasını seslendirdi.
Türkiye ile İtalya ortasında 1953’te gerçekleştirilen kültür muahedesi kapsamında, Roma’da bir resital vermek üzere görevlendirilen Gencer’in ömrü ve mesleği, büyük muvaffakiyet elde ettiği konserin akabinde farklı bir taraf kazandı. Konserdeki performansı hasebiyle RAI Stüdyoları Genel Müdürü ve Müzik Direktörü Mairo Labroca, Gencer’i sesini dinletmesi için Napoli’deki San Carlo Operası’na gönderdi.
Gencer, San Carlo Operası ile 1954’te Napoli’de gerçekleştirilen yaz şenliğinde tekrar “Santuzza” rolünü oynadı. “Yevgeni Onegin” ve “Madam Butterfly”da başrol alan Gencer, “Madam Butterfly” operası için yıl içinde 23 kere sahne aldı.
“Napolili Türk” olarak anılmaya başlayan usta sanatçı, “La Traviata”daki “Violetta” rolünü, Avrupa’nın çeşitli kentlerindeki operalarda canlandırdı, memleketler arası şenliklere katıldı ve piyano eşliğinde resitaller verdi.
LA SCALA’DAKİ BAŞARISIYLA PRİMADONNA OLDU
Leyla Gencer, 1956’da San Francisco’da rahatsızlanan Renata Tebaldi’nin yerine 1956’da “San Francesca de Rimini” operasında sahne aldı. San Francisco Operası ile 1957’de “La Traviata” yapıtında “Violeta”yı seslendiren sanatçı, “Lucia di 74 Lammermoor” isimli yapıtta ise Maria Callas’ın yerine “Lucia” rolünü üstlendi.
Konservatuvara girdiği birinci günden itibaren hayalini kurduğu, operanın merkezi sayılan Milano’daki La Scala’da 26 Ocak 1957’de sahneye çıkan sanatçı, Francis Poulenc’in “Les Dialogues de Carmelites” operasındaki başarısıyla primadonnalığa yükseldi.
Gencer, Milano’da La Scala’da Verdi, Bellini, Donizetti, Mozart, Monteverdi, Tchaikovsky ve Puccini’nin de ortalarında bulunduğu ünlü bestekarların yapıtlarını muvaffakiyetle yorumladı.
Londra Royal Albert Hall ve New York Carnagie Hall’de orkestra eşliğinde çok sayıda konser veren sanatçı ayrıyeten Roma, Napoli, Venedik, Viyana, Paris, San Francisco, Köln, Buenos Aires, Rio de Janerio, Bilbao ve Chicago’da sahne aldı.
Leyla Gencer, son defa 1985’te Venedik Fenice Tiyatrosu’nda opera seslendirdi, 1994’te Sevda-Cenap And Müzik Vakfı Onur Mükafatı Altın Madalyası’nı aldı.
İTALYA’DA CARUSO MÜKAFATI ALDI
Kariyeri boyunca 23 bestekarın 72 yapıtını repertuvarına alan sanatçı, konserlerini 1992’ye kadar sürdürdü. Sonraki yıllarda genç sanatkarlar yetiştiren Gencer, Ankara ve İstanbul’da opera seminerleri verdi.
Gencer, Türkiye’de opera sanatının tanınması ve gelişmesi için birçok çalışmaya imza attı, araştırmacı istikametiyle Türk ve dünya operasına değerli katkılarda bulundu. Periyodu prestijiyle unutulmuş birçok opera yapıtını tozlu arşivleri tarayarak gün yüzüne çıkaran sanatçı, yorumladığı yapıtları tekrar opera dünyasına kazandırdı.
“Devlet Sanatçısı” unvanını 1988’de alan sanatçı, 2007’de İtalya’da Caruso Ödülü’ne layık görüldü.
Opera dünyasına yeni yetenekler kazandırmayı amaçlayan “Leyla Gencer Milletlerarası Şan Yarışması” sanatçı ismine birinci defa 1995’te düzenlenmeye başladı.
Ayrıca 2004’te Türkiye’de Leyla Gencer ismine gümüş hatıra parası basıldı.
Birçok ülkeden ve kurumdan sayısız mükafatla nişan alan Gencer’e, pek çok ülke vatandaşlık teklifinde bulundu. Tekliflerin tamamını geri çeviren sanatçı, “Ben, Anadolu çocuğuyum.” diyerek, ömrü boyunca Türk vatandaşlığını onurla taşıdı.
Hakkında, Zeynep Oral’ın yazdığı “Tutkunun Romanı: Leyla Gencer” kitabının yanı sıra birçok yazı ve araştırma kaleme alınan Gencer, kalp ve teneffüs yetmezliği nedeniyle 10 Mayıs 2008’de Milano’daki konutunda hayata veda etti.